Jedną z podstawowych zasad postępowania podatkowego, jest zasada trwałości decyzji, z której wynika, iż rozstrzygnięcia, od których nie służy odwołanie w postępowaniu podatkowym, stają się ostateczne (art. 128 Ordynacji podatkowej).
Uchylenie lub zmiana tych decyzji, stwierdzenie ich nieważności oraz wznowienie postępowania mogą nastąpić tylko w przypadkach ściśle określonych w Ordynacji podatkowej. Zasada ta ma służyć pewności obrotu prawnego, ponieważ chodzi o zapewnienie podmiotom stosunku prawnopodatkowego ochrony praw nabytych. Możliwość podważenia decyzji ostatecznej narusza ład systemu prawnego, gdyż stanowi odstępstwo od zasady dwuinstancyjności postępowania oraz stabilności decyzji ostatecznych (art. 127 i art. 128 Ordynacji podatkowej).
Ustanowiona uregulowaniem ar. 128 Ordynacji podatkowej zasada trwałości decyzji podatkowych ostatecznych stwarza gwarancje pewności praw i obowiązków wynikających z prawa podatkowego oraz służy ochronie porządku prawnego. Jednak pewność obrotu prawnego nie może stanowić celu samego w sobie i dlatego ustawodawca przewidział pewne sytuacje wyjątkowe, w których będzie możliwe wyeliminowanie rozstrzygnięć wadliwych.
Celowi temu służą tzw. nadzwyczajne środki wzruszeń decyzji ostatecznych. Jest to zatem wyłom od zasady trwałości decyzji administracyjnej zawartej w art. 128 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (t. j.: Dz. U. 2012 r. poz. 749). Jak podkreślił Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie w wyroku z 6 października 2010 r. (I SA/Sz 508/2010) zasada trwałości decyzji ostatecznych ma podstawowe znaczenie dla stabilizacji opartych na decyzji skutków prawnych, dlatego uchodzi za jedno z kardynalnych założeń całego systemu postępowania administracyjnego. Jest to tzw. domniemanie mocy obowiązującej decyzji. Wyznaczone przepisami odstępstwa od tej zasady (tzw. tryby nadzwyczajne) podlegają ścisłej wykładni.
Decyzje ostateczne są to takie decyzje podatkowe, od których nie przysługuje odwołanie w administracyjnym toku instancji, są to:
- wszystkie decyzje organu drugiej instancji wydane w wyniku przeprowadzonego postępowania odwoławczego, zgodnie z zasadą dwuinstancyjności,
- decyzje organu pierwszej instancji w przypadku, gdy nie wniesiono od nich odwołania, również w przypadku, gdy strona uchybiła terminowi do wniesienia odwołania i terminu tego nie przywrócono,
- decyzje organu pierwszej instancji w przypadku, gdy odwołanie zostało wniesione w terminie, ale organ odwoławczy stwierdził jego niedopuszczalność,
- decyzje wydane w postępowaniu jednoinstancyjnym.
Decyzjom ostatecznym przysługuje domniemanie legalności oraz domniemanie mocy obowiązującej.
Kontrola prawidłowości decyzji ostatecznych wydanych w postępowaniu zwykłym odbywa się w ramach postępowania nadzwyczajnego. Tylko wyraźnie określone przyczyny, stanowiące o istotnych wadliwościach decyzji lub poprzedzającego ich postępowania, mogą prowadzić do wzruszenia decyzji ostatecznych.
